Một đêm lạnh lẽo về tháng mười ít lâu sau khi Nam Bắc chiến tranh kết liễu, có người đàn bà nghèo đói lang thang, thất thơ thất thiểu trên đường đời, tên gọi Glover đến Amesbary. Biết bạn nghĩ điều gì, tôi sẽ đoán được bạn ra sao. Ta đã là kẻ thù lớn nhất của ta, là nguyên nhân cái mạt vận của ta".
Bài Tựa này, cụ Nguyễn Hiến Lê viết từ năm 1951, lúc cụ dạy học ở Long Xuyên. Những người lo lắng, mệt mỏi đều không biết thích nghi với những thực sự chua chát của đời, cứ muốn sống cách biệt hẳn với người xung quanh và tự giam mình trong một thế giới tưởng tượng để khỏi phải ưu phiền. Mà thiệt ra - lời bà nói- nếu quân Lùn không tấn công Trân Châu cảng và làm cho tôi xúc động mạnh tới nỗi khỏi bệnh, thì có lẽ đời tôi tuy sống cũng như chết.
Y ngó tôi chừng chừng như mọi lần, nhưng không nói gì hết. Cô ta mệt mỏi vì cô chán ngán công việc, có lẽ chán ngán cả đời sống. Ngày cũng tối như đêm.
"Kẻ nào tìm sự sống trong đời mình thì sẽ mất nó; kẻ nào bỏ đời sống của mình mà theo Ta thì sẽ kiếm thấy sự sống đời đời". Không, câu kinh đó chỉ cầu xin được cơm ăn cho đủ từng ngày mà thôi. Vì ông ấy gần như luôn luôn có lý.
Bức thư không làm xấu danh Đại tướng mà làm ô danh mụ rất nhiều. Ta nên nhớ rằng Đức Chúa Giê Su chữa lành mười người hủi trong một ngày mà chỉ độc nhất một người cám ơn Ngài thôi. Tôi chỉ cần làm chủ được tôi, làm chủ được tư tưởng của tôi, làm chủ được nỗi sợ sệt lo lắng của tôi, làm chủ được đầu óc và tinh thần của tôi.
Vậy muốn khỏi bực tức và buồn phiền vì lòng bạc bẽo của người khác, bạn hãy theo quy tắc thứ ba này: Họ cũng khuyên anh ta nên lập di chúc đi thì vừa. Thành ra công toi một năm trọn, tôi phải xé bỏ sọt rác và viết lại.
Tuy nhiên chiếc tàu hộ tống không hay chi hết, vẫn tiến tới. Ông nói: "Khi lớn lên, suy xét những hành động của người đời, tôi tưởng có rất nhiều người lớn hơn đã "mua hớ chiếc còi". Điều mà ông sợ nhất đã xảy ra!
Còn những bạn khác thì chết ở đấy sau mười ngày tra tấn. Chưa có người nào tự tử bằng cách nhịn ngủ hết, mà sau này chắc cũng không có ai dùng cách ấy. Tôi khuyên vậy là vì họ thường chỉ bận óc với ý nghĩ: "Làm sao cho người khác bực mình được?".
Ông tuyên bố: "Bắt chước người khi không bao giờ đi xa được. Trong hai chục năm ấy từ 1890 tới 1910, không lúc nào ngớt người đến nhà ông- như tín đồ hành hương ở đất Thánh - để được ngó dung nhan, nghe tiếng nói, hoặc rờ vạt áo của ông. Có lẽ tôi dễ làm lành quá, nhưng không bao giờ tôi nghĩ rằng giận nhau là có lợi.
Vậy dù có phải gây mối bất hoà trong gia đình thì cũng đành, chứ đừng bao giờ nghĩ rằng cha mẹ muốn ta làm nghề gì ta làm nghề đó! Hễ không thích thì đừng làm. Nếu Einstein tự nhận rằng 100 lần thì 99 lần lầm lẫn, có lẽ ta có ít nhất cũng phải lầm 80 lần. Nhà tôi cằn nhằn, vì không tiền trả tiệm tạp hóa mà nhà thì đông miệng ăn.