Họ không còn muốn làm gì cả. Nhưng đã thanh toán kiếp sống cũ, tự tân, trở thành một đại sứ đồ của các dân ngoại giáo. Một số bạn trai coi người vợ là phương thế bồi bổ đời sống tinh thần, thay thế họ trong nhiều công việc đòi nhiều tri thức.
Nói tắt, đức thanh khiết càng cao quý càng nỗ lực tranh đấu với thútính để đề phòng. Có bạn trai được mẹ cưng cho tiền, bánh kẹo thường, rồi tưởng đ àn bà nào cũng tốt như mẹ mình không ngờ mẹ ghẻ thì. Có khi có cả mấy giờ trước liên tiếp, bạn trai nói chuyện hoa nguyệt để giỡn chơi trước những say mê.
Bạn còn nhớ hình ảnh người em trai mình bưng giạ lúa thế cho chị dâu khi chị mới nhóm lên đã kêu nặng quá. Bởi biết bạn gái ở thế yếu cần sự nâng đỡ, họ mở lòng ra đón tiếp. Nhưng hiếu động bạn trai không vì đó mà có đời sống bên trong trống rỗng.
Nhiều cậu trai ăn, uống, chơi giỡn với bạn bè khi thấy bạn gái bất kể. Ơû mỗi dân tộc, miền xứ có lối sinh hoạt khác. Nhà giáo dục, chỉ vạch cho bạn trai tâm lý kỳ đặc ấy của họ.
Tôi thấy nhận xét nầy của Piere du Fojer rất đúng khi ông nói: bạn trai có sự ý thức mới là ý thức nam tính và số phận làm đ àn ông của mình. Nhà giáo dục muốn thành công phải khai thác cátính ấy. Trong cơn say yêu, họ viết cho sạch suối lòng, để tâm cảm ái yêu, nghi kỵ, lo lắng, săn sớm, lạnh lạt v.
Có bộ phận lớn lên cách độc lập. Làm sao nhà giáo dục thân mật, chân thành chỉ cho các bạn trai ấy biết những chân lý nầy. Phải nói tự nhiên họ thích chuyện tình vậy thôi.
Nói vậy họ sợ mích lòng bạn gái lắm đấy, nói mà lo lo, lo nhưng vẫn nói vì tin mình và phải cho thiên hạ biết mình là phái mạnh. Vấn đề nầy tôi sẽ bàn rộng ở mấy chương sau. Tuy nhiên lương tâm của họ cần được huấn luyện theo một chủ đích tôn giáo chân chính như công giáo để đời khỏi những sa lầy luân lý về sau.
Họ chỉ nỗ lực đóng kịch một chút thôi rồi họ cũng trở lại sống con người có vẻ khô lạt căn bản của mình. Ơû trong xã hội nghèo mà nghèo được coi là tội, mà nhân đức thanh bần bị dìm xuống đất đen, mà thần tài là chúa tể, nhiều bạn trai nuôi lý tưởng học xong chiếm cho được một địa vị xã hội để lôi một kiếp sống trưởng giả trong tiền bạc, sung sướng. Ai nhận mình yếu đuối, người ấy anh dũng, người xưa đã nói mà: fortis quy senegat essefortem.
Mà họ hành động như vậy chỉ tại vì trí tuệ của họ hoạt động nông cạn, căn cứ vào ngũ quan hơn vào lý luận: những lý luận về phẩm bình của chúng ta dưới mắt họ là cái gì nông nỗi. Tranh đố trong báo cũng rất có lợi cho sự luyện tập óc tưởng tượng. Điều nầy tôi sẽ nói rõ ở mục sau.
Làm sao? Thưa bạn, trong nhâït ký của bạn trai được nhiều bức tâm thư như vậy? Vào hoa niên, nhiều bạn trai hay giỡn ái tình quá. Brizeux muốn vậy nhưng lại làm thi sĩ. Phải khôn ngoan lắm khi bàn tính giáo dục chỗ công cộng.